به گزارش کردپرس، توافق اخیر میان احمد شرع، رئیس‌جمهور سوریه و مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه یا (SDF)، نقطه عطفی در تحولات جنگ سوریه محسوب می‌شود. بر اساس این توافق، تمام نهادهای نظامی و غیرنظامی در شمال شرق سوریه در ساختار دولت سوریه ادغام خواهند شد. این اقدام عملاً به معنای انحلال ساختارهای خودگردانی است که تحت سلطه یگان‌های مدافع خلق (YPG) به‌عنوان شاخه‌ای از SDF ایجاد شده بودند. این تحول با جشن‌های گسترده‌ای در سراسر سوریه همراه شد و نشانه‌ای از وحدت مجدد کشور تحت حاکمیت دمشق تلقی می‌شود.

این توافق ظاهراً در راستای هدف دیرینه ترکیه برای از بین بردن دولت خودگردان تحت هدایت YPG و پایان دادن به درگیری با حزب کارگران کردستان یا پ.ک.ک است اما آنکارا محتاطانه به این تحولات خوش‌بین است. این توافق پس از درخواست تاریخی عبدالله اوجالان، رهبر زندانی  پ.ک.ک، برای انحلال این گروه و تمامی تشکیلات وابسته به آن صورت گرفت. با ابتکار دولت باغچلی، رهبر حزب ملی‌گرای ترکیه، درگیری میان ترکیه و پ.ک.ک اکنون بیش از هر زمان دیگری به پایان نزدیک شده است. آنکارا این توافق را که در ۱۱ مارس ۲۰۲۵ در دمشق امضا شد، گامی مهم در این مسیر می‌داند.

پایان پروژه دولت خودگردان در شمال شرق سوریه

مهم‌ترین نکته برای ترکیه این است که این توافق پایان رسمی پروژه دولت خودگردان در شمال شرق سوریه تحت رهبری اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه را نشان می‌دهد. یگان های مدافع خلق یا YPG شاخه سوری پ.ک.ک محسوب می‌شود؛ گروهی که از سوی ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است. با امضای این توافق، مظلوم عبدی عملاً سقوط پروژه اداره خودگردان را پذیرفته است. نبود عدم اشاره به منطقه خودگردان در متن توافق و این‌که عبدی تنها با نام خود و نه عنوان نظامی‌اش خطاب شده، این برداشت را تقویت می‌کند.

ابهامات توافق

با وجود نشانه‌های مثبت، دو ابهام کلیدی در این توافق وجود دارد که نیازمند بررسی است. نخست، نحوه اجرای ماده ۴ که بیان می‌کند تمام نهادهای نظامی و غیرنظامی در شمال شرق سوریه در دولت سوریه "ادغام" خواهند شد SDF. در ابتدا خواهان پیوستن به ارتش سوریه به‌عنوان یک نیروی مجزا بود که این امر مذاکرات را به بن‌بست کشاند. اما منابعی در دمشق اعلام کرده‌اند که SDF به‌عنوان یک واحد مستقل در ارتش باقی نخواهد ماند بلکه منحل شده و نیروهای آن به‌صورت فردی به ارتش سوریه خواهند پیوست. مظلوم عبدی نیز در مصاحبه‌ای همین مسئله را تأیید کرده است. علاوه بر این، SDF  یکی دیگر از خواسته‌های اصلی ترکیه را نیز پذیرفته است و آن خروج نیروهای غیرسوری پ.ک.ک از خاک سوریه است.

با این حال، برخی منابع وابسته به SDF روایت متفاوتی ارائه می‌کنند و مدعی‌اند که این نیرو همچنان ساختار سازمانی خود را حفظ خواهد کرد اما تحت چارچوب دولت سوریه عمل خواهد نمود. این تناقض نشان می‌دهد که ممکن است برخی اعضای درون SDF با این توافق مخالف باشند یا ابهام موجود در متن توافق در آینده منجر به اختلافاتی شود. چنین اختلافاتی می‌تواند به عدم پایبندی به توافق یا لزوم نیاز به مذاکرات مجدد در آینده منجر شود.

ابهام دوم مربوط به ماده ۸ توافق است که دوره‌ای انتقالی را برای اجرای توافق پیش‌بینی کرده و اشاره می کند که یک کمیسیون تا پایان سال بر اجرای آن نظارت خواهد داشت. تاکنون یک کمیته هشت‌نفره برای این منظور تشکیل شده است. اما این بازه زمانی طولانی ریسک‌هایی را به همراه دارد، از جمله احتمال عقب‌نشینی SDF از توافق یا مداخله بازیگران خارجی برای ایجاد اخلال در روند اجرای آن. این دوره ۹ماهه فرصت زیادی برای بروز مشکلاتی همچون مقاومت داخلی در SDF، خرابکاری توسط قدرت‌های خارجی یا چالش‌های عملی در ادغام کامل نهادهای تحت کنترل SDF در ساختار دولت سوریه فراهم می‌کند.

پیامدهای راهبردی برای ترکیه

سوریه همواره نقش کلیدی در استراتژی ترکیه در قبال پ.ک.ک داشته است و از دید آنکارا، این توافق یک فرصت محسوب می‌شود. این توافق با هدف ترکیه برای جلوگیری از ایجاد یک کیان خودگردان تحت هدایت پ.ک.ک  در مرزهای جنوبی خود همسو است. اما مهم‌تر از آن، توافق مذکور استراتژی ترکیه برای متقاعد کردن پ.ک.ک به انحلال و پایان تهدید تروریستی علیه این کشور را تقویت می‌کند.

در ۲۷ فوریه ۲۰۲۵، رهبر زندانی پ.ک.ک به‌طور رسمی خواستار انحلال این گروه شد. پس از این درخواست، پ.ک.ک اعلام آتش‌بس یک‌جانبه کرد و آمادگی خود را برای مذاکره در مورد انحلال اعلام نمود. حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها (DEP) که یک حزب طرفدار کردها در ترکیه است، نقش میانجی را در این روند ایفا کرده و از این ابتکار حمایت کرده است.

آخرین بار که ترکیه تلاش کرد از طریق مذاکره به صلح با پ.ک.ک دست یابد، نتیجه‌ای جز تشدید خشونت‌ها در شهرهای جنوب شرقی این کشور نداشت. بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، مذاکرات صلح ترکیه با پ.ک.ک شکست خورد. اما این بار، ترکیه رویکرد متفاوتی اتخاذ کرده است. این بار، عملیات‌های ضدتروریستی ترکیه متوقف نشده و آنکارا با موضع یک دولت پیروز در برابر پ.ک.ک عمل می‌کند. دلیل این امر واضح است: استراتژی پ.ک.ک شکست خورده است. عملیات‌های نظامی ترکیه توانسته‌اند تمامی توانایی‌های چریکی پ.ک.ک را در داخل ترکیه از بین ببرند، توان این گروه برای نفوذ به خاک ترکیه از طریق اقلیم کردستان عراق را مسدود کنند و شاخه سوری آن را نیز در تنگنا قرار دهند.

تحولات ژئوپلیتیکی و موقعیت برتر ترکیه

تحولات ژئوپلیتیکی در خاورمیانه، موقعیت ترکیه را به‌شدت تقویت کرده‌اند. نیروهای YPG که بر SDF تسلط دارند، تمامی مناطق خود در غرب رود فرات را از دست داده‌اند و در سوریه پس از بشار اسد تحت فشار شدیدی قرار دارند. این نیروها دیگر از حمایت نظامی روسیه و تسلیحات ایران بهره‌مند نیستند و دیگر نمی‌توانند با حکومت اسد علیه ترکیه همکاری کنند.

تنها حمایت باقی‌مانده برای SDF، پشتیبانی آمریکا در مبارزه با داعش و استراتژی اسرائیل برای تجزیه سوریه بر پایه محورهای فرقه‌ای و قومی است. اما با وجود لفاظی‌های اسرائیل، بعید است که تل‌آویو در حدی از SDF حمایت کند که باعث تقابل با ترکیه شود. از سوی دیگر، دولت ترامپ تمایلی به حفظ حضور در سوریه ندارد. در نتیجه، برای جلوگیری از عملیات نظامی ترکیه پس از خروج آمریکا، واشنگتن SDF را تحت فشار قرار داده تا با دمشق به توافق برسد.

در این میان، ترکیه یک همکاری امنیتی با لبنان، عراق، اردن و سوریه تشکیل داده تا مأموریت ضد داعش را از ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا تحویل بگیرد. تصادفی نبود که SDF درست پس از نشست امان این توافق را امضا کرد.

اکنون، همه عوامل به نفع آنکارا پیش می‌روند. ترکیه با دادن امکان فعالیت قانونی به پ.ک.ک و گروه‌های وابسته‌اش در ترکیه و سوریه، به دستیابی به یک دستاورد تاریخی نزدیک شده است. این درگیری ۴۰ ساله ممکن است به پایان برسد. با این حال، نحوه ادغام نیروهای SDF در ارتش سوریه، عاملی حیاتی برای ترکیه خواهد بود. در صورت حفظ استقلال عملیاتی SDF تحت عنوان ارتش سوریه، تهدید امنیتی علیه ترکیه همچنان باقی خواهد ماند. از آنجا که ترکیه طرف این توافق نیست، همچنان آزادی عمل خود را برای واکنش به تحولات نامطلوب حفظ کرده است.

استراتژی ترکیه در آینده

با توجه به این فرصت تاریخی و ابهامات موجود، ترکیه برای اطمینان از اجرای توافق مطابق با منافع امنیت ملی خود، یک استراتژی سه‌لایه‌ای را دنبال خواهد کرد.

اول، آنکارا فشار نظامی خود را در شمال شرق سوریه حفظ خواهد کرد تا از هرگونه عقب‌نشینی SDF از توافق جلوگیری کند. دولت ترکیه همواره بر آمادگی خود برای مداخله نظامی در سوریه در صورت لزوم تأکید کرده است و این توافق تغییری در این موضع ایجاد نمی‌کند. ادامه حملات هوایی ترکیه علیه SDF و  پ.ک.ک نشان‌دهنده همین سیاست است.

دوم، ترکیه به‌طور فعال در مذاکرات دیپلماتیک با دمشق و واشنگتن مشارکت خواهد داشت تا اطمینان حاصل کند که این توافق منجر به انحلال کامل ساختار نظامی SDF می‌شود و صرفاً یک تغییر ظاهری در آن صورت نمی‌گیرد. دیپلماسی غیررسمی میان ترکیه و ایالات متحده، همراه با فشار آمریکا بر SDF، نقش اساسی در دستیابی به این توافق داشت. در ۹ ماه آینده که مرحله اجرای توافق ادامه دارد، نقش آمریکا همچنان حیاتی خواهد بود.

سوم، تصمیم و اقدامات نهایی پ.ک.ک نقش تعیین‌کننده‌ای در روند اجرای توافق خواهد داشت. بنابراین، اجرای این توافق در سوریه به‌شدت به تحولات سیاسی داخلی ترکیه وابسته خواهد بود. روایت فعلی درباره ائتلاف ترکی-کردی برای ادامه این توافق در سوریه ضروری است. علاوه بر این، ممکن است اعضای پ.ک.ک در کوه‌های قندیل در عراق از پذیرش درخواست اوجالان برای انحلال خودداری کنند. حتی در صورت پذیرش انحلال پ.ک.ک، چگونگی اجرای این روند هنوز مشخص نیست. به همین دلیل، رویکرد ترکیه در قبال شمال شرق سوریه همسو با تحولات مربوط به پ.ک.ک در مرکزیت آن و سیاست داخلی ترکیه تنظیم خواهد شد.

منبع: شورای آتلانتیک