به گزارش کردپرس، در تاریخ 22 ژانویه، سه عضو پارلمان ترکیه از حزب برابری و دموکراسی که حزبی چپ‌گرا و حامی کردهاست، به جزیره‌ایمرالی رفتند تا با عبدالله اوجالان، بنیان‌گذار و رهبر حزب کارگران کردستان ترکیه یا (پ.ک.ک)، دیدار کنند. پ.ک.ک یک گروه شبه‌نظامی است که از دهه 1980 در ترکیه علیه دولت این کشور مبارزه کرده و توسط ترکیه و ایالات متحده به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود. اوجالان از سال 1999 در زندان به‌سر می‌برد. او در بیش از سه سال گذشته ملاقاتی نداشته است اما اخیرا نمایندگان حزب دمکراتیک برابری و دموکراسی، در یک ماه دو بار به دیدار او رفتند. این قانون‌گذاران برای بحث درباره پیشنهادی که در ماه اکتبر مطرح شده بود، به دیدار اوجالان رفتند: دولت باغچه لی، رهبر حزب حرکت ملی راست‌گرای افراطی و متحد کلیدی رجب طیب اردوغان، پیشنهاد کرد که اوجالان می‌تواند، در صورت انحلال پ.ک.ک و کنار گذاشتن خشونت، از مرخصی و بهبود وضعیت بهره‌مند شود. اوجالان در بیانیه‌ای نوشت که آماده است «درخواست خود را به سازمانش ارائه دهد». او به نمایندگان گفت: «این یک فرصت است که نباید از دست بدهیم.»
اوجالان انگیزه‌ای برای جدی گرفتن پیشنهاد باغچه لی و به تبع آن، دولت ترکیه دارد. اگرچه پ.ک.ک هنوز قادر به انجام حملات تروریستی گاه‌به‌گاه علیه اهداف ترکیه است، اما در درگیریهای نظامی در ترکیه شکست خورده است. این گروه در کوه‌های قندیل در شمال عراق مستقر است. مقر اصلی آن در این کوهستان قرار دارد اما حتی در آنجا هم پهپادهای ترکیه و پایگاه‌های پیشرفته آن، پ.ک.ک را محدود کرده و از انجام حملات این گروه به ترکیه از طریق کوهستانهای شمال عراق جلوگیری کرده‌اند. همکاری نزدیک آنکارا با دولت منطقه‌ای کردستان عراق، که رهبری این منطقه نیمه‌مستقل را به عهده دارد، مزید بر علت است و فضای مانور پ.ک.ک را کاهش داده است. با توجه به وضعیت نامساعد نظامی این گروه، اوجالان که وارد دهه ۷۰ زندگی خود شده، دلایلی برای حمایت از راه‌حل سیاسی دارد. او در سال 2013 گفته بود: «می‌خواهم قبل از مرگم صلح را ببینم».
گشایش سیاسی در ترکیه امیدهایی برای رسیدن به توافق با پ.ک.ک به وجود آورده است اما سقوط اخیر بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه است که می‌تواند واقعاً به پایان این گروه منجر شود. شاخه‌های پ.ک.ک هنوز در شمال‌شرقی سوریه فعال هستند و در آنجا نیروهایشان همراه با ایالات متحده در مبارزه علیه داعش جنگیده‌اند. اما با فروپاشی حکومت بشار اسد، فرصتی برای مناطق اکثرا کردنشین در شمال سوریه و شبه‌نظامیان آنها فراهم می‌شود تا با سایر نظامیان کشور ادغام شوند. از دست دادن این پناهگاه امن می‌تواند آخرین ضربه برای پ.ک.ک باشد زیرا این گروه از قبل هم ضعیف شده است.
با این حال، پایان یافتن این سازمان هنوز قطعی نیست. دولت ترکیه پیش از این در سال‌های 2009 و 2013 مذاکرات صلحی با پ.ک.ک انجام داده که نتیجه‌ای نداشته است. با وجود جایگاه والای اوجالان در این گروه، اینطور نیست که رهبری عملی مستقر در عراق الزاما به درخواست او برای خلع سلاح و انحلال گوش دهد. در واقع، یک روز پس از آنکه باغچه لی پیشنهاد خود برای آزادی اوجالان را مطرح کرد، پ.ک.ک حمله‌ای تروریستی در یک مجتمع نظامی-صنعتی در نزدیکی آنکارا انجام داد که در آن پنج غیرنظامی کشته شدند. علاوه بر این، اگر توافقی با پ.ک.ک بخشی از یک طرح جامع نباشد که وضعیت برابر و حقوق دموکراتیک جمعیت کرد ترکیه را تأمین کند، نارضایتی‌های پنهان می‌تواند دوباره به شورش مسلحانه منجر شود. اگر هم یک منطقه کردنشیت با حمایت نظامی و نیمه‌مستقل در سوریه، همچنان پناهگاه جنگجویان باشد و آمال جدایی‌طلبانه را تحریک کند، تهدید بازگشت پ.ک.ک همچنان باقی خواهد ماند.
این موانع را نمی توان نادیده گرفت. اما تلاقی تحولات سیاسی داخلی در ترکیه و بی‌ثباتی در منطقه، این احتمال را به وجود آورده است که این موانع ممکن است برطرف شوند. بیش از هر زمان دیگری در تاریخ معاصر، این امکان وجود دارد که پ.ک.ک سرانجام منحل شود و تهدیدی که 40 سال است ترکیه را آزار می‌دهد، از بین برود.
پناهگاه امن
مدت‌هاست حمایت از داخل سوریه برای بقای پ.ک.ک حیاتی بوده است. حافظ اسد، از اوایل دهه 1980 به اوجالان و پیروانش اجازه داده بود تا در مناطق تحت کنترل سوریه پایگاه عملیات خود را داشته باشند. اسد متحد اتحاد جماهیر شوروی بود و پ.ک.ک تا پایان جنگ سرد به مارکسیسم-لنینیسم پایبند بود. حمایت او از پ.ک.ک تا دهه 1990 ادامه داشت، که بخشی از آن به دلیل خشم تاریخی سوریه از ترکیه بود زیرا آنکارا در سال 1939 استان اسکندرون را که زمانی بخشی از قیمومت سوریه تحت نظارت فرانسه بود، ضمیمه ترکیه کرد. اما اسد در برابر تهدید مداخله نظامی سلیمان دمیرل، رئیس‌جمهور وقت ترکیه تسلیم شد در سال 1998 اوجالان را اخراج کرد. اوجالان در فوریه 1999 در نایروبی، کنیا دستگیر و بلافاصله به ترکیه مسترد شد. پ.ک.ک پس از حمله ایالات متحده به عراق در سال 2003، مقر خود را به قندیل منتقل کرد و از خلا قدرت ایجاد شده پس از سرنگونی صدام حسین استفاده کرد.
سوریه پس از شروع جنگ داخلی این کشور، دوباره اهمیت زیادی برای پ.ک.ک پیدا کرد. در سال 2012، بشار اسد نیروهای دولتی را از شمال‌شرقی سوریه خارج کرد و به شاخه سوری پ.ک.ک، یعنی حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) و شاخه نظامی آن یعنی یگان‌های مدافع خلق (YPG)، اجازه داد تا یک دولت نیمه‌مستقل به نام اداره خودگردان شمال و شرق سوریه را در این منطقه که جمعیت بزرگی از کردها در خود جای داده، ایجاد کنند. اسد عملاً کنترل یک سوم کشور خود، از جمله بیشتر میادین نفتی آن را به مقامات کرد سپرد. در عوض، شبه‌نظامیان کرد مقاومت مسلحانه خود علیه دولت دمشق را متوقف کردند. اسد همچنین توانست به ترکیه که به قیام علیه دمشق کمک کرده بود ضربه‌ای وارد کند.
ترکیه پیش از این تلاش‌هایی برای مذاکرات صلح با پ.ک.ک داشته است که نتیجه‌ای در پی نداشته است.
ترکیه، به دلیل نگرانی از اینکه تقویت شاخه سوری پ.ک.ک، انگیزه‌ای برای سازمان بزرگتر فراهم کند، در سال 2013 مذاکرات صلح با اوجالان را آغاز کرد. اما پس از آنکه پ.ک.ک تلاش کرد تا کنترل مراکز شهری در استان‌های کردنشین جنوب‌شرقی ترکیه را در سال 2015 به دست گیرد، گفتگوها شکست خورد و ارتش ترکیه کمپینی برای اخراج شبه‌نظامیان از شهرها آغاز کرد. پ.ک.ک در ترکیه شکست خورد، اما همچنان از طریق ارتباطات نزدیک با PYD که در سوریه مستقر است، ادامه دارد. این حزب کردی حاکم بر سوریه به اتحادیه جوامع کردستان، سازمانی بزرگتر که در سال 2005 تأسیس شد و اهداف سیاسی پ.ک.ک را دربر گرفته و تحت رهبری اوجالان قرار دارد، پیوسته است. اعضای پ.ک.ک به یگان‌های مدافع خلق پیوسته‌اند که عمدتاً تشکیل‌دهنده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) هستند؛ ائتلافی که نیروی نظامی منطقه خودگردان شمال‌شرقی سوریه را تشکیل می‌دهد و شریک نزدیک ایالات متحده در مبارزه علیه داعش است. مظلوم عبدی، فرمانده کل SDF، عضو پیشین پ.ک.ک است که زمانی با اوجالان در سوریه همکاری می‌کرد.
ترکیه سه عملیات نظامی محدود علیه شاخه‌های پ.ک.ک در سوریه: در منطقه الباب در سال 2016، در منطقه عفرین در سال 2018 و در کریدوری بین شهرهای تل ابیض و رأس‌العین در سال 2019 انجام داده است. ارتش ترکیه منطقه‌ای حائل جزئی در شمال سوریه ایجاد کرده است اما حضور نظامی ایالات متحده در این منطقه تاکنون مانع از مداخله تمام‌عیار ترکیه برای از بین بردن شبه‌نظامیان وابسته به پ.ک.ک شده است. مأموریت رسمی ایالات متحده آموزش، پشتیبانی نظامی و پوشش هوایی SDF است اما در عمل این به معنای همکاری نیروهای ایالات متحده با یگان‌های مدافع خلق است. برای آنکارا، تفاوتی بین YPG و پ.ک.ک وجود ندارد. همکاری واشنگتن با شبه‌نظامیان کرد در سوریه، روابط ایالات متحده و ترکیه را پیچیده کرده است.
افزایش فشار
اما با سقوط اسد، مدیریت خودگردان در شمال‌شرقی سوریه ممکن است دیگر دوام نیاورد و ایالات متحده باید گزینه‌هایی جز اتکا به شبه‌نظامیان وابسته به پ.ک.ک، برای جلوگیری از بازگشت داعش را در نظر بگیرد. گروه تحریر شام که حکومت سوریه را در دسامبر 2024 سرنگون کرد، پیشنهاد مقامات کرد برای ایجاد سیستم فدرالی را که به آنها اجازه می‌دهد خودمختاری خود را حفظ کنند، رد کرده است. گروهی که اکنون رهبری سوریه را در دست دارد بارها با کردها درگیری داششته است: در سال 2012، پس از آنکه مقامات کرد اولین‌بار کنترل شمال‌شرقی سوریه را به دست گرفتند، گروه جبهه النصره، پیشگام گروه جهادی مورد حمایت ترکیه، از ترکیه وارد سوریه شد تا به شبه‌نظامیان کرد حمله کند. اخیراً، احمد الشرع، رهبر این گروه و رئیس‌جمهور موقت سوریه، اظهار داشته که باید SDF در ارتش ملی ادغام شود تا قدرت نظامی «فقط در دست دولت باشد.» مرهف ابو قصره، وزیر دفاع جدید سوریه نیز به خبرنگاران گفته است که هیئت تحریرالشام در صورتی که SDF از مذاکره خودداری کند، برای این گروه طرح هایی در نظر دارد. او گفته است: «اگر مجبور شویم از نیرو استفاده کنیم، آماده انجام این کار خواهیم بود.»
در هفته‌های پس از سقوط بشار اسد، مقامات ارشد ترکیه بارها بر تمایل خود برای انحلال YPG تأکید کرده‌اند. در دسامبر گذشته، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، از انحلال این گروه به عنوان «هدف استراتژیک» آنکارا یاد کرد و از مقامات جدید سوریه خواست تا YPG را منهدم کنند؛ فرماندهان آن، از جمله فرماندهان سوری را اخراج کنند و کنترل مرکز بر تمام سرزمین سوریه را بازگردانند. چند روز بعد، یاشار گلر، وزیر دفاع ترکیه همان اظهارات را تکرار کرد و اظهار داشت که «اولویت ترکیه نابودی YPG است.»
اگر هیئت تحریرالشام و ترکیه - چه از طریق مذاکرات و چه از طریق استفاده از زور- به اهداف خود دست یابند، پ.ک.ک ضربه‌ای مهلک خواهد خورد. از دیدگاه ترکیه، تهدید اصلی نظامی نیست: زمین هموار در امتداد مرز ترکیه و سوریه به راحتی قابل کنترل و نظارت است و برخلاف توپوگرافی کوهستانی شمال عراق، برای جنگ‌های چریکی مناسب نیست. اما آنکارا نگران است که یک نهاد سیاسی خودگردان و مسلح کرد در سوریه ممکن است به کانونی برای آرمان‌های جدایی‌طلبانه کردها در ترکیه تبدیل شود. این ریسک در مورد شمال عراق قابل مدیریت بوده است: آنکارا و دولت منطقه کردستان روابط خوبی دارند و پ.ک.ک در آنجا به حاشیه رانده شده است. اما سوریه موضوعی متفاوت است. کردهای سوریه ارتباطات نزدیک‌تری با کردهای ترکیه دارند تا کردهای عراق؛ بسیاری از آنها نوادگان پناهندگانی هستند که پس از سرکوب اولین قیام کردها در ترکیه در سال 1925 به سوریه فرار کردند. بنابراین، کردستان سوریه نقطه جذب بیشتری برای پ.ک.ک نسبت به شمال عراق است. پ.ک.ک سیستم خودگردان و غیرمتمرکزی را تصور می‌کند که می‌تواند مناطق کردستان ترکیه، سوریه، عراق و غیره را در بر گیرد. تا زمانی که حاکمیت خودگردان در سوریه ادامه داشته باشد، این رؤیا زنده می‌ماند.
اکنون ایالات متحده بزرگ‌ترین مانع برای پایان دادن به اداره خودگردان و ادغام SDF در نیروی ملی سوریه، است. ماه گذشته، عبدی، فرمانده SDF، به روزنامه لوموند گفت که این گروه می‌خواهد « سیستم خودگردانی اداری» خود را در منطقه شمال‌شرقی سوریه حفظ کند و همزمان با دولت مرکزی همکاری می‌کند. او همچنین تمایل گروه خود به ادامه حضور نیروهای آمریکایی در سوریه برای نظارت بر آتش‌بس میان SDF و ارتش ملی سوریه، یک شبه‌نظامی تحت حمایت ترکیه، را تایید کرد. اما هیئت تحریرالشام و دولت ترکیه این خواسته را رد کرده‌اند. SDF تنها با حمایت مستمر ایالات متحده می‌تواند در برابر فشارهای رهبران جدید سوریه و حامیان آنها در آنکارا مقاومت کند. واشنگتن هم به نوبه خود، ممکن است تمایل داشته باشد تا از متحدان کرد خود، حتی به قیمت فاصله گرفتن بیشتر از آنکارا حمایت کند. در جریان جلسه استماع، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده در مورد اهمیت همکاری با نیروهای دموکراتیک سوریه برای کنترل داعش صحبت کرد و نسبت به پیامدهای حمله ترکیه به کردهای سوریه هشدار داد. در عین حال، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در مورد حضور 2000 سرباز آمریکایی در سوریه به صورت مبهم سخن گفته و هفته گذشته گفت که است «در سوریه نیازی به دخالت آمریکا وجود ندارند.»
مسیر صلح
هنوز هم مسیری، هرچند ناهموار، برای حل سیاسی موضوع وجود دارد که می‌تواند ثبات بلندمدت را به ارمغان آورد. انحلال و بی‌سلاح کردن SDF و پایان دادن به وضعیت خودگردانی شمال‌شرقی سوریه می‌تواند به تثبیت کشور کمک کند، همانطور که دولت جدید سوریه کنترل خود را تحکیم می‌کند. ترکیه، با از بین رفتن تهدید اصلی در مرز خود، ممکن است قانع شود که خواسته‌های درازمدت خود در مورد کردهای سوریه، از جمله اخراج همه فرماندهان YPG از سوریه را کنار بگذارد و تشویق شود که به توافقی قابل قبول با میانجی‌های کرد خود در ترکیه دست یابد، از عفو عمومی برای شبه‌نظامیان پ.ک.ک صادر کند، سیاستمداران کرد زندانی را آزاد و تثبیت برابری بین ترک‌ها و کردها را به سرانجام برساند. (هدف آخر نیاز به ایجاد اصلاحات در قانون اساسی ترکیه دارد زیرا مقرر می‌کند تنها زبان ترکی به عنوان زبان مادری تدریس شود و هر شهروند جمهوری ترکیه یک ترک زبان است.) ایالات متحده می‌تواند از پیشنهاد ترکیه برای هدایت ماموریت مقابله با داعش استفاده کند و در جریان مذاکرات درباره خروج ایالات متحده از سوریه، واشنگتن می‌تواند از آنکارا و دمشق بخواهد که حقوق کردها را تضمین کنند.
قرار نیست آنکارا به خودگردانی کردها در داخل ترکیه، همانطور که برخی فعالان کرد خواستار آن هستند، رضایت دهد. فروپاشی امپراتوری عثمانی در ذهن رهبران ترکیه نقش بزرگی دارد و درسی که گرفتند این است که خودگردانی به طور حتم منجر به جدایی می‌شود. این که نسبت به تلاش دولت خودکامه ترکیه برای ایجاد تغییرات دموکراتیک جدی شک داشته باشیم، دلیل دارد: در ماه نوامبر و با شروع تلاش‌ها برای برقراری ارتباط با اوجالان، سه شهردار کرد از مناصب خود برکنار و به اتهام حمایت از «تروریسم« محاکمه شدند.
با این حال، به نظر می‌رسد که رهبران ترکیه فوریت دستیابی به یک توافق را درک می‌کنند. برای دولتی که به مدت دهه‌ها حتی از پذیرش وجود کردها امتناع کرده بود، اذعان به این که شهروندان کرد، به گفته محمد اوجوم، مشاور اردوغان، «هم مالک» یک جمهوری مشترک هستند، گامی مهم است. دولت در حال مقابله با راست افراطی ضد کرد است: در ژانویه، امید اوزداغ، رهبر حزب افراطی و منتقد شدید گشایش در مسئله کردها، بازداشت و به «تحریک عمومی به نفرت و دشمنی» متهم شد. پیشنهاد معامله با اوجالان از سوی باغچه لی ممکن است تغییر به سوی لیبرالیسم را نوید ندهد اما این امر واقع‌گرایی نخبگان سیاسی ترکیه را در مواجهه با تهدیدات موجود نشان می‌دهد.
آنکارا قبل از سقوط رژیم اسد، نگران بود بی‌ثباتی منطقه‌ای بی‌ثباتی داخلی را تحریک کند. باغچهلی سه هفته پیش از درخواست اوجالان در اکتبر، توضیح داد: «وقتی ما برای صلح در جهان فراخوان می‌دهیم، باید صلح در کشور خود را نیز تأمین کنیم.» اردوغان نیز در سخنرانی خود در پارلمان، بر نیاز به «تقویت جبهه داخلی» در برابر «تهاجم اسرائیل» تأکید کرد. نگرانی‌های آنکارا در مورد مداخله خارجی بی‌دلیل نبوده است. گیدئون ساعر، وزیر امور خارجه اسرائیل، در نوامبر، کردها را «هم‌پیمان طبیعی» اسرائیل توصیف کرد و گفت که اسرائیل باید روابط خود را با آنها تقویت کند. در اکتبر نیز روزنامه اوزگور پولیتیکا، نزدیک به پ.ک.ک بخشی از منشور اوجالان در خصوص تمدن دموکراتیک را که بیش از یک دهه پیش نوشته شده بود، بازنشر کرد که در آن گفته شده بود پ.ک.ک ممکن است با ایالات متحده و اسرائیل علیه ترکیه متحد شود. اکنون که اوجالان تغییر موضع داده است و رهبر پ.ک.ک از «مسئولیت تاریخی برای تجدید و تقویت برادری ترک-کرد» صحبت کرده است،رهبران ترکیه نمی‌خواهند این فرصت را برای ترمیم یک شکاف داخلی که یک قدرت خارجی ممکن است از آن بهره‌برداری کند، از دست بدهند.
حذف تهدید پ.ک.ک بستگی به عوامل زیادی دارد. اوجالان باید سازمان خود را متقاعد کند که مبارزه مسلحانه پس از تغییر رژیم در سوریه به بن‌بست رسیده است. جمعیت گسترده کردها باید فرصتی برای آینده‌ای بهتر در ترکیه پیش روی خود ببینند. ایالات متحده باید از سوریه خارج شود و به گروه‌های شبه‌نظامی کرد سوریه و دولت اجازه دهد که با یک نهاد ملی جدید ادغام شوند. هیچ‌کدام از این نتایج تضمین شده نیستند اما با درک صحیح اوضاع از سوی اوجالان، اکنون دولت ترکیه، رهبری جدید سوریه و دولت جدید ایالات متحده برای رسیدن به این هدف در دسترس هستند.
منبع: Foreign Affairs
نظر شما