به گزارش کردپرس، ایالات متحده و عراق در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴، برنامهای دو مرحلهای برای کاهش تدریجی عملیات ائتلاف در عراق اعلام کردند. با این حال، نیروهای آمریکایی در این کشور باقی خواهند ماند تا به مأموریت مقابله با داعش در شمال شرق سوریه و عراق ادامه دهند. در حال حاضر، حدود ۲۵۰۰ نیروی ائتلاف در عراق و ۲۰۰۰ نیروی آمریکایی در سوریه مستقر هستند. انتظار میرود که نیروهای آمریکایی در عراق به تدریج از پایگاههای موجود در حوزه کنترل بغداد به منطقه کردستان عراق منتقل شوند و این امر، نفوذ استراتژیک دولت منطقهای کردستان را بهعنوان یک مرکز لجستیکی و عملیاتی برای عراق و سوریه تقویت خواهد کرد.
با این حال، پس از سقوط حکومت بشار اسد در سوریه در ماه دسامبر 2024 و احتمال افزایش فعالیتهای فرامرزی داعش، عراق اکنون ترجیح میدهد نیروهای ائتلاف را در پایگاه عینالاسد در غرب این کشور حفظ کند تا از تهدیدهای مرز سوریه جلوگیری شود. این تغییر رویکرد همچنین منعکسکننده نگرانیهای عراق از این موضوع است که مقامات جدید سوریه قبلاً به القاعده وابسته بوده و در عراق جنگیدهاند.
در مرحله اول این روند که قرار است تا سپتامبر ۲۰۲۵ به پایان برسد، فرماندهی نظامی ائتلاف به همکاریهای امنیتی دوجانبه تغییر خواهد یافت. در مرحله دوم، که تا سپتامبر ۲۰۲۶ ادامه خواهد داشت، اعضای پیشین ائتلاف عملیات خود را علیه داعش در شمال شرق سوریه از پایگاههای عراق و با هماهنگی ایالات متحده، اقلیم کردستان و دولت فدرال عراق ادامه خواهند داد. پس از آن، نیروها احتمالاً بهعنوان بخشی از توافقات امنیتی دوجانبه با دولت فدرال عراق در این کشور باقی خواهند ماند.
در گزارشی که بازرس کل وزارت دفاع ایالات متحده در ۱۹ فوریه به کنگره ارائه کرد، اعلام شد که ائتلاف تحت رهبری آمریکا قصد دارد امکانات خود و حضور نیروهای چندملیتی را در پایگاه هوایی اربیل در منطقه کردستان گسترش دهد اما کنترل پایگاه عینالاسد به بغداد واگذار خواهد شد.
با این حال، تحولات در سوریه ممکن است روند این انتقال را در عراق کندتر کند، مگر اینکه دولت دونالد ترامپ تصمیم به خروج از سوریه بگیرد؛ همانطور که بهطور موقت در سال ۲۰۱۹ انجام داد. خروج نیروهای آمریکایی از سوریه میتواند به عملیات نظامی ترکیه علیه نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) منجر شود و بهویژه در مناطقی مانند دیرالزور خلأ امنیتی ایجاد کند که داعش می تواند از آن سوءاستفاده کند،. گزارش NBC حاکی از آن است که ترامپ به خروج از سوریه علاقه نشان داده و پنتاگون نیز برنامههایی را برای این منظور تدوین کرده است.
همچنین نگرانیهایی وجود دارد مبنی بر اینکه داعش ممکن است از وضعیت امنیتی پس از سقوط حکومت بشار اسد بهرهبرداری کند، زیرا دولت جدید سوریه و احمد الشرع، رئیس جمهور موقت نیروهای کافی برای کنترل کل سوریه در اختیار ندارند و همچنین باید با جنگجویان خارجی متحد خود از آسیای مرکزی مقابله کنند (اگرچه الشرع این تهدید را کماهمیت جلوه داده است). با این حال، ادامه حملات هوایی آمریکا علیه القاعده و داعش پس از سقوط حکومت اسد نشاندهنده تداوم این تهدید است. فرماندهی مرکزی ایالات متحده و SDF همچنان از انجام عملیات مشترک موفق علیه بقایای داعش خبر میدهند.
ایالات متحده باید در صورتی که نیروهای بیشتری را در منطقه کردستان مستقر کند، تعادل مناسبی در روابط خود با بغداد و اربیل برقرار می کند. کردهای عراق به دلیل افزایش حضور نظامی آمریکا، نیازمند تضمینهای امنیتی خواهند بود، از جمله احتمالاً خواستار استقرار سامانههای دفاع موشکی با تأیید بغداد خواهند شد تا از آن برای جلوگیری از حملات احتمالی علیه اربیل استفاده شود.
در صورت خروج آمریکا از سوریه، باید مذاکراتی با دولت ترکیه انجام شود تا از اقدامات نظامی بیثباتکننده آنکارا جلوگیری شود. آمریکا میتواند از روند صلحی که در حال حاضر بین پکک و دولت ترکیه در جریان است، حمایت کند. همچنین، اگر مأموریت ائتلاف پایان یابد، نیاز به توافقات دوجانبه جدید بین بغداد و کشورهای عضو ائتلاف وجود دارد. علاوه بر این، باید یک برنامه ویژه ویزای مهاجرتی برای شرکای عراقی و سوری در نظر گرفته شود تا در صورت خروج نیروهای آمریکا، از امنیت آنان اطمینان حاصل شود.
وضعیت نظامی و سیاسی کنونی
نیروهای مأموریت مشترک موسوم به عملیات عزم راسخ (CJTF-OIR) که در اکتبر ۲۰۱۴ تأسیس شد، از نیروهای ۲۵ کشور تشکیل شده و بخشی از ائتلاف ۸۷ عضو به رهبری آمریکا برای شکست داعش است. نیروهای این عملیات با سرویس مبارزه با تروریسم عراق، فرماندهی عملیات مشترک عراق، نیروی هوایی عراق، ارتش این کشور و پیشمرگههای کرد همکاری میکنند. علاوه بر این، مأموریت ناتو در عراق نیز فعال است.
ائتلاف تحت رهبری آمریکا حدود ۲۵۰۰ نیرو در عراق دارد و در چهار پایگاه اصلی مستقر است: پایگاه هوایی اربیل در منطقه کردستان، مرکز پشتیبانی دیپلماتیک بغداد در فرودگاه این شهر، پایگاه یونیون III در منطقه سبز بغداد، و پایگاه عینالاسد در استان انبار. ائتلاف در دسامبر ۲۰۲۱، اعلام کرد که مأموریت خود را از عملیات نظامی به نقش مشاوره در عراق تغییر داده است اما نیروهای آمریکایی همچنان در عملیات مشترک علیه داعش مشارکت داشتهاند.
در سوریه، حدود ۲۰۰۰ سرباز آمریکایی در استانهای دیرالزور و حسکه، از جمله در پایگاههایی مانند خرب الجیر، منطقه فرودگاه رمیلان، الشدادی، پایگاه گرین ویلیج، کونیکو و پادگان التنف در مرز سوریه و اردن مستقر هستند. نیروهای ائتلاف همچنین در رقه حضور دارند و بر آتشبس میان گروههای تحت حمایت ترکیه و SDF در منبج نیز نظارت دارند.
نیروهای آمریکایی از زمان شکست داعش در نبرد باغوز در مارس ۲۰۱۹، با SDF همکاری کردهاند. ائتلاف همچنین از ارتش آزاد سوریه (SFA) در پادگان التنف حمایت میکند که پس از سقوط اسد، نفوذ خود را تا پالمیرا گسترش داده است.
پس از سقوط حکومت اسد، کردهای سوریه با حملات گروههای تحت حمایت ترکیه مواجه شدهاند. علاوه بر این، دولت جدید دمشق روابط نزدیکی با ترکیه دارد و در حال مذاکره با آنکارا برای ایجاد پایگاههای نظامی ترکیه در سوریه است.
SDF و تنشهای شمال سوریه
تحت حمایت ترکیه در ماه دسامبر، گروههای موفق شدند نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) را از شمال حلب و منبج عقب برانند و همچنان درگیریهای سنگینی در نزدیکی سد استراتژیک تشرین ادامه دارد. ترکیه از سال ۲۰۱۶ تاکنون سه عملیات فرامرزی انجام داده است تا میزان خودگردانی SDF را کاهش دهد و بارها تهدید به اجرای یک عملیات جدید کرده است. آنکارا SDF را معادل حزب کارگران کردستان ترکیه یا میداند، گروهی که ایالات متحده نیز آن را بهعنوان یک سازمان تروریستی طبقهبندی کرده است. در این میان، مقامات آمریکایی تأکید کردهاند که حمایت خود از SDF را ادامه میدهند و در تلاش هستند تا از وقوع یک حمله جدید ترکیه جلوگیری کنند.
علاوه بر حمایت از نیروهای SDF، ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده تلاشهایی را برای بازگرداندن اتباع خارجی و کمک به حفاظت از زندانها و اردوگاههای محل نگهداری از خانوادههای داعش، ازجمله اردوگاه الهول انجام میدهد.
روابط ایالات متحده، دولت عراق و اقلیم کردستان
از زمان سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، دولتهای عراق و کردستان بارها بر سر مسائل بودجه، تأمین مالی پیشمرگه، صادرات نفت و مناطق مورد مناقشه، ازجمله کرکوک غنی از نفت، دچار تنش شدهاند. طبق ماده ۱۴۰ قانون اساسی عراق، باید یک همهپرسی برای تعیین سرنوشت این مناطق برگزار شود اما این ماده تاکنون اجرایی نشده است.
پس از سرنگونی رژیم بعث، نیروهای پیشمرگه کردستان به بخشهایی از نینوا، کرکوک و دیاله پیشروی کردند، اقدامی که با مخالفت بغداد مواجه شد. در ژانویه ۲۰۱۰، نیروهای آمریکایی، ارتش عراق و پیشمرگههای کرد گشتهای مشترکی را برای کاهش تنشها در این مناطق آغاز کردند. اما در ژوئن ۲۰۱۴، پس از فروپاشی ارتش عراق در برابر حملات داعش، پیشمرگهها بار دیگر وارد مناطق مورد مناقشه شدند.
یک ماه پس از برگزاری همهپرسی استقلال کردستان در سپتامبر ۲۰۱۷، ارتش عراق پیشمرگهها را از این مناطق عقب راند. خلأ امنیتی ایجادشده در این منطقه، که به «خط هماهنگی کردستان» معروف است، باعث شد داعش از شکافهای امنیتی ۳ تا ۵ کیلومتری بین نیروهای عراقی و پیشمرگهها سوءاستفاده کرده و به آنها حمله کند. داعش در این مناطق به شهروندان غیرنظامی حمله کرده، آنها را ربوده و از خانوادههایشان باجگیری کرده است.
بهدنبال این وضعیت، ائتلاف بینالمللی خواستار ایجاد تیپهای مشترک عراقی-پیشمرگه برای پر کردن این خلأ شد و بر لزوم هماهنگی بیشتر بین بغداد و اربیل تأکید کرد. برخی سیاستمداران عراقی از ایالات متحده به دلیل ارائه تسلیحات توپخانهای به پیشمرگهها انتقاد کرده و نگران بودند که این حمایتها قدرت نیروهای کرد را افزایش دهد، موضوعی که باعث شده تا کمکهای نظامی آمریکا به کردها بهدقت هماهنگ شود.
دولت عراق در سالهای اخیر تلاش کرده است تا خودگردانی اقلیم کردستان را محدود کند. هماکنون، ایتالیا، فرانسه، آلمان، بریتانیا، هلند و ایالات متحده نقش مشاورهای در اصلاح ساختار نیروهای پیشمرگه دارند. این کشورها بهعنوان بخشی از گروه مشورتی چندملیتی (MNAG) در پروژهای برای یکپارچهسازی یگانهای حزبی متعلق به اتحادیه میهنی کردستان (PUK) و حزب دموکرات کردستان (KDP) و واگذاری آن به وزارت پیشمرگه فعالیت میکنند.
چالشهای آینده حضور نظامی ائتلاف در عراق
درصورتیکه نیروهای آمریکایی در عراق بمانند، با چندین چالش امنیتی روبهرو خواهند بود. باوجود وعدههای دولت بغداد برای حفاظت از نیروهای ائتلاف، گروههای مسلح وابسته همچنان به حملات خود علیه این نیروها در عراق و سوریه ادامه میدهند. این گروهها از پهپادهای بدون سرنشین، موشکهای سطحبههوا و راکتها برای حمله به پایگاههای ائتلاف استفاده کردهاند. این گروهها از زمان آغاز جنگ غزه در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، بیش از ۱۷۰ حمله علیه نیروهای ائتلاف انجام دادهاند.
علاوه بر این، کمپین فشار ایران برای خروج نیروهای آمریکایی از عراق، پیش از بحران غزه نیز در جریان بود. بین سپتامبر ۲۰۱۸ تا اکتبر ۲۰۲۳، گروههای عراقی ۳۲ حمله به اقلیم کردستان انجام دادند. وزارت پیشمرگه در یک سند راهبردی، گروههای مسلح را بهعنوان یکی از تهدیدهای اصلی معرفی کرده است.
قانون مجوز دفاع ملی یا بودجه دفاعی آمریکا در سال ۲۰۲۴ شامل بندی برای تجهیز نیروهای پیشمرگه به سامانههای دفاع هوایی جهت مقابله با چنین حملاتی است. واشنگتن پست سال گذشته گزارش داد که آمریکا احتمالاً پس از سال ۲۰۲۵ در اقلیم کردستان باقی خواهد ماند تا امنیت این منطقه را تضمین کند. بااینحال، حضور نیروهای آمریکایی در اقلیم، این منطقه را به هدف حملات بعدی تبدیل میکند، بهویژه اگر پایگاه اصلی نیروهای آمریکایی در کردستان عراق مستقر شود.
افزایش حضور نظامی آمریکا در کردستان همچنین میتواند نگرانیهایی را برای همسایگان عراق ایجاد کند که ممکن است این حضور را بهعنوان حمایت واشنگتن از ایجاد یک کیان مستقل کردی تعبیر کنند. از اینرو، حفظ نیروهای آمریکایی در بغداد برای هماهنگی با دولت مرکزی عراق از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود.
اگر نیروهای ائتلاف تحت توافقات دوجانبه در عراق باقی بمانند، حمایتهای مالی و تسلیحاتی از اصلاحات نیروهای پیشمرگه باید ادامه یابد تا این نیروها بتوانند در برابر گروههای مسلح مقاومت کنند. از آنجا که MNAG بهطور رسمی بخشی از ائتلاف محسوب نمیشود، میتواند به فعالیت خود ادامه دهد.
آینده حضور نیروهای ائتلاف در عراق
در ماه دسامبر، وزیران دفاع هلند، ایتالیا و آلمان به بغداد و اربیل سفر کردند تا درباره انتقال تدریجی از مأموریت ائتلاف به توافقات امنیتی دوجانبه و ادامه مبارزه با داعش گفتوگو کنند. فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق تأیید کرد که بغداد در حال مذاکره با ایالات متحده و کشورهای غربی، ازجمله فرانسه، برای تنظیم توافقات امنیتی جدید است. وی تأکید کرد که این توافقات «شکل و قالب متفاوتی» خواهند داشت و عراق قبلاً با تداوم حضور ناتو در این کشور موافقت کرده است.
روبن برکلمنز، وزیر دفاع هلند هشدار داد که با خروج ائتلاف، داعش ممکن است در سوریه موقعیت خود را تقویت کند. مارکو روبیو، وزیر خارجه جدید آمریکا، در جلسه استماع سنا تصریح کرد که خروج نیروهای آمریکا میتواند پیامدهای منفی برای متحدان واشنگتن داشته باشد. وی در بیانیهای در ۹ مارس اعلام کرد: «ایالات متحده در کنار اقلیتهای مذهبی و قومی سوریه، ازجمله جامعه کردها، ایستاده است.»
در حالی که دولت عراق پس از سقوط حکومت اسد درباره خروج نیروهای ائتلاف تجدیدنظر کرده است، نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، در کنفرانس امنیتی مونیخ تأکید کرد که زمان مناسبی برای خروج ائتلاف از عراق نیست.
گامهای احتمالی برای جابهجایی نیروها و پیامدهای آن
در حال حاضر، نیروهای چندین کشور عضو ائتلاف در پایگاه هوایی اربیل مستقر هستند. در همین حال، نیروهای ائتلاف در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۴ پایگاه هوایی حریر در منطقه کردستان را تخلیه کردند. عراق و ایالات متحده قصد دارند طی دو سال آینده تعداد ۲۵۰۰ نیروی آمریکایی مستقر در عراق را کاهش دهند.
نیروهای ائتلاف همچنان به ارائه مشاوره به نیروهای امنیتی عراق و کردستان ادامه میدهند. علاوه بر این، واحدهای ویژه نیز در عملیات مقابله با تروریسم مشارکت دارند. نیروهای ویژه آمریکا، ایتالیا و فرانسه بهطور فعال با واحدهای ضدتروریسم عراق و پیشمرگه همکاری میکنند تا تهدیدات ناشی از سلولهای داعش را خنثی کنند. در صورت خروج نیروهای ائتلاف از عراق، چنین عملیاتی احتمالاً متوقف خواهد شد، مگر آنکه توافقات دوجانبهای امضا شود. اما احتمال زیادی وجود دارد که این عملیات مقابله با تروریسم ادامه یابد و خطر بازگشت داعش را محدود کند.
نتیجهگیری
برای حفظ اعتماد میان بغداد و اربیل در چارچوب رابطه جدید آمریکا و عراق، باید توازنی برقرار شود تا حمایت از منطقه کردستان جانبداری محسوب نشود. بنابراین، لازم است که یک گروه کوچک از نیروهای آمریکایی پس از خروج تدریجی نیروهای ائتلاف در بغداد باقی بماند تا هماهنگی عملیات با دولت عراق ادامه یابد.
داعش در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۵۰ حمله در عراق و سوریه انجام داده است که از حملات ثبتشده این گروه در سال ۲۰۲۳ بیشتر است. اکنون، پس از سقوط حکومت سوریه و تشکیل یک دولت انتقالی شکننده به رهبری هیئت تحریر الشام در دمشق، خطر گسترش داعش در مرکز سوریه افزایش یافته است. در ماه دسامبر، ایالات متحده و فرانسه چندین حمله هوایی علیه داعش در مرکز سوریه انجام دادند. مقامات آمریکایی همچنین با دولت جدید سوریه در تماس بودهاند. مقامات عراقی نیز ابراز نگرانی کردهاند که داعش سلاحهای ارتش سوریه را تصرف کرده و در حال سازماندهی مجدد نیروهای خود است.
علاوه بر این، نگرانیهایی در پایتختهای غربی مطرح شده است مبنی بر اینکه در صورت حمله ترکیه به نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، جنگجویان و خانوادههای داعش که در شمال شرق سوریه در بازداشت به سر میبرند، ممکن است فرار کنند. بنابراین، برای مهار این وضعیت، دیپلماسی بیشتری از سوی غرب مورد نیاز است. مقامات دمشق نیز تمایل خود را برای کنترل اردوگاهها و زندانهای این منطقه نشان دادهاند.
از آنجا که نیروهای آمریکایی در سوریه به پایگاههای مستقر در اربیل متکی هستند، عملیات ضدتروریسم در سوریه میتواند ادامه یابد، مگر آنکه ترامپ تصمیم بگیرد نیروهای آمریکا را از سوریه خارج کند، که در این صورت خطر احیای داعش افزایش خواهد یافت. عملیات داعش در سوریه از هماکنون شدت گرفته است. از سوی دیگر، افزایش نفوذ آمریکا در منطقه کردستان میتواند حملاتی از سوی گروههای مخالف را در پی داشته باشد، که در این صورت، ارائه تضمینهای امنیتی برای حفاظت از اربیل ضروری خواهد بود.
تقویت حضور آمریکا در منطقه کردستان احتمالاً نفوذ بیشتری بر اصلاحات نیروهای پیشمرگه خواهد داشت، اما ایالات متحده احتمالاً پرداخت کمکهزینههای مالی به پیشمرگه را برای حفظ روابط قوی با دولت اقلیم کردستان ادامه خواهد داد. آلمان، هلند، بریتانیا، فرانسه، ایتالیا و دیگر کشورهای عضو ائتلاف ضد داعش همچنان در عراق باقی خواهند ماند و به همکاری و مشاوره به نیروهای امنیتی عراق، بهویژه پیشمرگههای کرد ادامه خواهند داد.
هرچند تعداد نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه در مقایسه با استقرارهای نظامی آمریکا در مناطق دیگر، مانند ۲۸۵۰۰ نیروی مستقر در کره جنوبی، نسبتاً کم است اما این حضور نقش حیاتی در جلوگیری از احیای داعش و حفظ نفوذ منطقهای آمریکا ایفا میکند؛ در غیر این صورت، روسیه یا حتی چین این خلأ را پر خواهند کرد.
توصیههای سیاستی
- جابهجایی نیروها: دولت ترامپ باید سطح فعلی نیروهای خود در عراق را حفظ کند. انتقال برخی از نیروهای آمریکایی و ائتلاف از استان انبار به منطقه کردستان باعث تقویت روابط میان واحدهای مستقر در عراق و سوریه خواهد شد.
- حفظ نیروها در سوریه: ادامه حضور نیروهای آمریکایی در شمال شرق سوریه، پیروزی علیه داعش را حفظ خواهد کرد و همچنین اهرم فشار آمریکا را در روند تشکیل دولت جدید سوریه تقویت میکند. نیروهای آمریکایی و SDF در حال حاضر از زیرساختهای مهم نفت و گاز محافظت میکنند که میتواند با سرمایهگذاری آمریکا توسعه یابد.
- اصلاحات در نیروهای پیشمرگه: ایالات متحده باید از اصلاحات نیروهای پیشمرگه حمایت کند اما این حمایت باید مشروط به پیشرفت در اجرای اصلاحات و تشکیل دولت جدید از سوی حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان باشد.
- ایجاد پایگاههای دائمی: وزارت دفاع آمریکا گزینههایی برای استقرار دائمی نیروها در منطقه کردستان عراق در نظر گرفته و بودجه بیشتری برای ساخت پادگانها، مقرهای فرماندهی و یک مرکز بازداشت در شمال شرق سوریه اختصاص می دهد.
- استقلال انرژی و اصلاحات بانکی: دولت ترامپ باید به حمایت از رشد اقتصادی و استقلال انرژی عراق ادامه دهد، از جمله ترغیب بغداد به ازسرگیری صادرات نفت از طریق خط لوله عراق-ترکیه و هدایت اصلاحات بانکی برای افزایش اعتماد سرمایهگذاران داخلی و خارجی.
- تضمینهای امنیتی: افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه کردستان، نیاز به ارائه تضمینهای امنیتی برای کردها دارد، از جمله استقرار احتمالی سامانههای دفاع موشکی برای جلوگیری از حملات احتمالی. این اقدام باید بهصورت شفاف و با رضایت بغداد انجام شود تا از تنشهای بیشتر جلوگیری شود.
- همکاری منطقهای: درگیر کردن ترکیه در مذاکرات پیرامون فعالیتهای نظامی آمریکا در عراق و سوریه میتواند از اقدامات بیثباتکننده ترکیه جلوگیری کند. ایالات متحده میتواند از روند مذاکرات صلح میان آنکارا و حزب کارگران کردستان ترکیه یا پ.ک.ک حمایت کند. علاوه بر این، واشنگتن میتواند به حمایت از SDF ادامه دهد تا این نیروها در وزارت دفاع سوریه ادغام شوند.
- توافقات دوجانبه: عراق باید بهسرعت توافقات دوجانبهای با کشورهای عضو ائتلاف، غیر از آمریکا، منعقد کند تا هم از عدم قطعیت پس از سال ۲۰۲۶ جلوگیری شود و هم با تحولات جاری در سوریه هماهنگ باشد.
- برنامه ویزا: اگر ایالات متحده نیروهای خود را از عراق و سوریه خارج کند، باید یک برنامه ویژه ویزای مهاجرتی برای شرکای سوری ایجاد کند.
منبع: انستیتو نیو لاینز
نظر شما