به گزارش کردپرس، گفت‌وگوی جدید آنکارا با پ‌.ک.‌ک حاصل یک دهه تلاش‌های دقیق سیاست ضدتروریستی ترکیه به دست نیروهای امنیتی و سازمان اطلاعات ملی ترکیه به وجود آمده و بر اساس یک برنامه سیاسی طراحی شده توسط هاکان فیدان، وزیر خارجه که تا سال 2023 رئیس سازمان اطلاعات بود، پایه‌ریزی شده است. همانطور که در بخش اول این گزارش اشاره شد، مراحل مختلف این استراتژی اکنون روشن شده است: (1) فشار آوردن و ضعیف کردن پ‌.ک.‌ک از طریق حملات پهپادی و ابزارهای موثر دیگر، (2) بازگرداندن گروه به میز مذاکره از موضع ضعف و (3) مذاکره برای برچیدن گروه از طریق میانجیگری‌های سیاسی کردی،.

مرحله اول این برنامه موفقیت‌های عمده‌ای در مقابله با شبه‌نظامیان پ‌.ک‌.ک در ترکیه، عراق و سوریه به دست آورد، در حالی که مراحل دوم و سوم نیز به نظر می‌رسد در حال تحقق هستند. گزارش‌ها حاکی از آن است که عبدالله اوجالان ممکن است به زودی از گروه خود بخواهد که اسلحه‌هایشان را کنار بگذارند. فیدان، اردوغان و نخبگان امنیت ملی ترکیه، برای نهایی کردن این توافق، پایان دادن به تهدید پ.‌ک‌.ک برای همیشه و کسب یک دستاورد سیاسی داخلی در این فرایند، به طور فعال در حال تعامل با بازیگران کردی در داخل و خارج از کشور هستند. این امر خواه برای افزایش فشار بر گروه و خواه برای ارائه مشوق‌هایی برای انحلال ارائه شده است.

محاسبات سیاسی اردوغان

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نه تنها برای تثبیت میراث سیاسی خود، بلکه برای دستیابی به اهداف سیاسی فوری‌تر سهم بزرگی در اطمینان یافتن از موفقیت این طرح دارد. او در این زمینه، قصد دارد ائتلاف 10 ساله حزب کردگرای دم پارتی یا (DEM) و حزب جمهوری‌خواه خلق به عنوان جبهه اصلی مخالف خود را که مانع از ادامه دوران ریاست‌جمهوری او در رأس دولت ترکیه است، از بین ببرد.

در سال‌های 2017-2018، که اردوغان به حد مجاز دوره‌های انتخاب قانونی خود به عنوان نخست‌وزیر رسید، به همه‌پرسی دامن زد که قانون اساسی را تغییر داد، سیستم ریاستی را رسمی کرد و یک دوره جدید برای او به عنوان رئیس‌جمهور کشور ایجاد کرد. امروز، او دوباره به آخرین دوره خود در کرسی ریاست جمهوری رسیده و بدون تغییر قانون اساسی ترکیه نمی‌تواند در انتخابات بعدی ریاست جمهوری در سال 2028 شرکت کند. به همین دلیل، او در تلاش است تا حمایت حزب دم پارتی را به دست آورد که بزرگترین میانجی داخلی در مذاکرات پ.‌ک‌.ک است تا تغییر قانون اساسی را محقق کند و در ازای آن حقوق کردها را به طور گسترده‌تری به رسمیت بشناسد. این امر ممکن است دشوار باشد زیرا مخالفت ملی‌گرایان ترکیه با به رسمیت شناختن حقوق کردها، از جمله در میان بسیاری از رأی‌دهندگان اردوغان، سابقه ای طولانی دارد.

به‌علاوه، ممکن است برخی از رأی‌دهندگان حزب کردگرای دموکراسی و برابری یا دم پارتی، نسبت به ادامه ریاست اردوغان بی تفاوت باشند. شاید هم اردوغان بخواهد حمایت این حزب را برای درخواست برگزاری انتخابات زودهنگام قبل از سال 2028 جلب کند، زیرا در صورت انحلال پارلمان قبل از پایان دوره فعلی خود، او طبق قانون یک دوره دیگر برای حضور در کاخ ریاست جمهوری مجوز را دریافت خواهد کرد. او احتمالاً در ازای آن، موافقت خواهد کرد که شهرداران منتخب این حزب کردی را در شهرهای اکثرا کردنشین که از ژوئن 2024 به دستور اردوغان از مقام خود برکنار شده‌اند، دوباره به منصب خود بازگرداند.

پیشرفت‌ روند صلح علیرغم شکاف‌های احتمالی

گفت‌وگو با گروه‌های خشونت گرا در صحنه سیاسی جهانی سابقه خوبی ندارد و مذاکرات جدید آنکارا با پ‌.ک.‌ک ممکن است شکست بخورد. با این حال، آنکارا به نظر می‌رسد این بار از مسیر دیپلماتیک متفاوت و امن‌تری پیروی می‌کند که شانس موفقیت را افزایش می‌دهد.

اولاً، همانطور که در بخش اول توضیح داده شد، مقامات از اشتباهات مذاکرات خود در سال‌های 2011 و 2015 درس گرفته‌اند؛ این بار، پیشرفت‌ها را فقط پس از غیرقابل بازگشت شدن روند به اطلاع عموم می‌رسانند و از به وجود آمدن شگفتی یا برداشت‌های منفی جلوگیری می‌کنند. دوم، آنکارا از پویایی بهتر در خارج از کشور بهره می‌برد زیرا آنکارا در عراق توانسته است قدرت نظامی خود را نشان دهد و روابط خود را با حزب دموکرات کردستان عراق تقویت کند؛ در سوریه نیز عملیات پهپادی خود علیه عناصر پ.‌ک.‌ک را افزایش داده و روابط محکمی با مقامات جدید دمشق برقرار کرده است. سوم، اردوغان به‌طور واضح‌تر هماهنگی این اقدامات را به فیدان سپرده است که زیرا او که در دوره‌های قبلی به عنوان رئیس سازمان اطلاعات ترکیه انجام وظیفه کرده نسبت به پایان دادن به درگیری با پ‌.ک‌.ک متعهد است. چهارم، به نظر می‌رسد زمان‌بندی این مذاکرات به‌ویژه در شرایطی که اوجالان به دلیل پیری و مشکلات سلامت به خروج از زندانتمایل دارد، مناسب‌تر از همیشه باشد.

بنابراین، به نظر می‌رسد که اوجالان در آینده‌ای نزدیک از پ‌.ک.‌ک بخواهد که تسلیم شود و احتمالاً طیف وسیعی از بازیگران از جمله رهبری حزب دم پارتی، بخش‌های بزرگی از پایگاه این حزب، یگان‌های مدافع خلق (YPG/SDF) در سوریه و بسیاری از رده‌های پایین‌تر و میانه‌پایه پ‌.ک.‌ک از درخواست او حمایت خواهند کرد. فرماندهان ارشد پ.‌ک‌.ک در قندیل نیز ممکن است به این درخواست بپیوندند تا احترام به «رهبر افتخاری» خود را نشان دهند.

به هر حال، ممکن است گروه‌های منشعب در این مسیر شکل بگیرند که بتوانند با حمایت های خارجی در مسیر عادی سازی ورابط میان کردها و ترکیه مانع ایجاد کرده و این روند با مشکل روبرو شود.

از یک سو، هر گونه گروه منشعب از پ‌.ک.‌ک احتمالاً کوچک خواهد بود و پایگاه مردمی نخواهد داشت. از سوی دیگر، این گروه‌ها ممکن است از نظر ایدئولوژیکی و خشونت‌طلبی تندروتر از گروه اصلی خود باشند. چنین شکاف‌هایی می‌توانند مشکلاتی ایجاد کنند و حتی ممکن است مذاکرات صلح را مختل کنند. ترکیه برای مقابله با این تهدید، می‌تواند هر گونه گروه منشعب را به عنوان نیروی نیابتی معرفی کند و مشروعیت آنها را در میان جوامع کردی تضعیف کند؛ به‌نظر می‌رسد که این امر بخشی از برنامه آنکارا باشد.

در صورت بازگشت سوریه به جنگ داخلی، مشکلات جدیدی می‌تواند به وجود آید زیرا این امر ممکن است پناهگاه جدیدی برای گروه‌های منشعب پ.‌ک.‌ک در مرز ترکیه فراهم کند.

پیامدهای روند صلح بر سیاست ایالات متحده

مزایای معامله با پ‌.ک.‌ک برای ایالات متحده، در سوریه بهتر خود را نشان خواهد داد. با فرض اینکه دوران گذار پس از بشار اسد به آرامی پیش برود، فروپاشی این گروه می‌تواند تأثیر دگرگون‌کننده‌ای بر روابط ترکیه با رهبران کرد سوریه که مدتها آنها را صرفاً به عنوان اقمار پ‌.ک‌.ک می‌دانست، داشته باشد. اگر درخواست مورد انتظار اوجالان برای خلع سلاح محقق شود، آنکارا آماده همکاری با حزب کردی اتحاد دموکراتیک (PYD)، شاخه سیاسی شرکای اصلی ضد تروریسم واشنگتن در سوریه، یعنی یگان‌های مدافع خلق/نیروهای دموکراتیک سوریه (YPG/SDF) خواهد بود.

به همین منظور، ترکیه ممکن است حاکمان جدید در دمشق را تشویق کند تا مشارکت PYD در سیستم سیاسی سوریه را تقویت کنند. این اتفاق می‌تواند شامل حمایت از نامزدهای PYD در انتخابات شهرداری و سایر رقابت‌های محلی باشد. چنین رویکردی می تواند مشابه پیشنهاد اردوغان برای کردهای ترکیه باشد که در آن  کرسی‌های شهرداری حزب DEM را در ترکیه احیا کند .اگرچه او ممکن است  حزب تحاد دموکراتیک سوریه را قبل از اقدام به تغییر نام و در نتیجه از بین بردن ارتباطات رسمی با پ.‌ک‌.ک تحت فشار قرار دهد.

نقش کردهای عراق

 معامله با پ‌ک‌ک که تا حدی توسط حزب دموکرات کردستان عراق تسهیل شده راه را برای تقسیم قدرت گسترده‌تر میان کردها - یعنی بین حزب دموکرات کردستان در عراق، PYD  در سوریه و حزب دموکرات کردستان-سوریه، شاخه سوری حزب دموکرات کردستان در سوریه هموار خواهد کرد. علاوه بر تقویت شرکای دیرینه ایالات متحده در هر دو کشور، این امر می‌تواند ترکیه را بیشتر به ایجاد روابط مسالمت‌آمیز با کردهای سوریه تشویق کند. در درازمدت، آنکارا حتی ممکن است مایل به ایجاد یک رابطه اقتصادی با شمال شرق کردنشین سوریه باشد، مشابه آنچه که در حال حاضر با حزب دموکرات کردستان در شمال عراق دارد.

مهار گروههای اسلامی تندرو

اخیراً عراق، اردن، سوریه و ترکیه یک ابتکار منطقه‌ای مشترک برای مهار داعش اعلام کردند. اگر معامله ترکیه با  پ‌ک‌ک به سرانجام برسد، این ابتکار جدید می‌تواند گسترش یابد تا شامل جناح‌های مسلح کرد در عراق و سوریه نیز شود زیرا از قبل تجربه زیادی در مبارزه با داعش دارند. اولویت سیاست بلندمدت ایالات متحده در سوریه جلوگیری از بازگشت داعش است، بنابراین واشنگتن باید هر نقش پیشنهادی به کردها که این مجموعه امنیتی جدید را تقویت می‌کند، تشویق و ترغیب کند.

آماده شدن برای دوران جدید

ایالات متحده می‌تواند مزایای استراتژیک گسترده‌تری از پایان درگیری ترکیه با پ.‌ک.‌ک، فراتر از خاورمیانه، به دست آورد. در جبهه امنیتی، ترکیه آزاد خواهد بود تا منابع نظامی خود - دومین نیروی بزرگ ناتو - را در مشارکت با واشنگتن به سایر مناطق بحرانی بالقوه اختصاص دهد. به عنوان مثال، ردپای قابل توجه ترکیه در آفریقا می‌تواند برای تقویت تلاش‌های تثبیت غرب در چندین کشور به کار گرفته شود. شاید از همه مهمتر، پرداختن به "مشکل پ.‌ک.‌ک" در روابط ایالات متحده و ترکیه، تنظیم مجدد دوجانبه مورد انتظار اردوغان با رئیس‌جمهور ترامپ را تسریع کند که خود می‌تواند طیف وسیعی از مسائل را در حوزه‌های ناتو و خاورمیانه تحت تأثیر قرار دهد.

هدایت روند توسط ترکیه

یک نکته احتیاطی لازم است: واشنگتن باید اطمینان حاصل کند که در گفتگوی ترکیه با پ‌ک‌ک، به جای تلاش برای هدایت این روند، مدیریت ترکیه در این روند را دنبال می‌کند. اگر معامله با ایفای نقش فعال و علنی واشنگتن شکست بخورد، بسیاری در ترکیه و منطقه بدون شک ایالات متحده را به خاطر این شکست سرزنش خواهند کرد.

منبع: اندیشکده واشنگتن برای خاورمیانه، نزدیک به دولت آمریکا

نویسنده: سونر چاغبتای، عضو ارشد و مدیر برنامه تحقیقات ترکیه در مؤسسه واشنگتن برای خاورمیانه