خرگزاری کردپرس_ مثلی معروف است که (هر روز روز خدا و هر ماه ماه خداست) اما اگر بگوییم هزاران سال از خداپرستی در مشرق زمین و به ویژه میانرودان و حوزه زاگرس می گذرد سخنی به خیره نگفته ایم و افسوس باید خورد که هیچگاه به آداب و رسوم کهن و برجای مانده از مردمان این سرزمین به تایید و تاکید ننگریسته ایم تا ژرفای اقیانوس بی کرانه فرهنگ و آداب دیرپای این جغرافیای مقدس را دریابیم. و چه زیبا و ارزشمند است که ساکنان زاگرس قله نشینان مرزدار که قرنهاست در نگاهداری آب و خاک نیاکان؛ جانثار کرده اند.
از ارس تا اروند همزمان و همراه آداب و ارکان باورمند خود را نگاهبان بوده اند؛ نحله دیرینه سال اهل حق = یارسان یا به روایتی علویان زاگرس که در کتاب (درون مایه های مشترک در سرانجام - ولایت نامه - بویوروق) به پیوندها و پیوستگی های آئینی آنها با علویان و بکتاشیان و قزلباشان در ترکیه و عراق و ... پرداخته ایم.
قابل بحث مربوط به زمان و طبیعت برگزار می‌شود و پیوندی ژرف با فرهنگ این سرزمین دارد؛ متاسفانه انجماد فکری مسئولان در حوزه فرهنگ و پژوهش و به ویژه صدا و سیما ی مدار بسته و پوسته گرا موجب بی اعتنایی پژوهشی و فرهنگی نسبت به اقلیت های اعتقادی شده است که همین اعمال نادرست دلسردی سنگین پیروان را درپی داشته و ... و هم درغبار ویرانگری های فرهنگی بسیاری از گوشه های تاریک تاریخ و اسطوره این سرزمین پنهان مانده است؛ حتی صدا وسیما از یک اشاره خبری و یا خدای نخواسته تبریک و تحقیق این مراسم ها مسامحه دارد و آنرا خسرانی برای خود می شمارد؟! که در واقع عدم توجه آن رسانه میلی خود ضربه ای هولناک به فرهنگ جامعه ماست.
بگذریم؛ دی ماه یکی از ماه‌های مقدس و شکوهمند است؛ نخست اینکه یکی از نامهای خداوند (دی) است و سه روز همانند ماه‌های دیگر نامزد به دی می باشد یعنی نامی از نام های اورمزد به همین جهت ماه دی را ماه خداوند می گویند. این واژه در اوستا (دثوش) یا (دذ و) و در فارسی جدید (دی) گفته می شود و صفت است به معنی دادار و آفریننده و پروردگار از مصدر (دا) به معنی ساختن و آفریدن؛ و دور نیست واژه (دا) در کردی به معنی مادر نیز همین باشد؛ بهر روی از آنجا که روز اول هرماه اورمزد نام دارد؛ که نام خداوند است؛ روزهای هشتم و پانزدهم و بیست و سوم نیز در هر ماهی دی نام دارد؛ و روز اول از ماه دی به مناسبت برخورد نام و نعمت خداوند جشن گرفته می شد؛ آن روز را خرم روز می نامیدند و روزی بزرگ بود مشحون از آداب و مراسم دینی و غیر دینی، ابوریحان بیرونی و گردیزی و دیگران روز اول دی ماه را خرم روز نامیده اند؛ اما خلف تبریزی خرم روز را هشتم از ماه دی دانسته و گفته به مناسبت برخورد نام روز و ماه. خرم روز جشن بوده است، زرتشتیان به ویژه پارسیان این روز را بسیار محترم شمرده و آن را (دی دادار جشن) می نامند.
ابوریحان بیرونی می گوید؛ دی ماه را خور ماه = [ ماه خورشید ] نیز می گویند و هم او در کتاب قانون مسعودی گوید؛ روز اول دی ماه خره روز - خوره روز نامند؛ چنانکه گردیزی نیز اشارت به نامزد بودن این روز به جشن خره روز = [ خوره روز ] می کند، بی گمان این اشاره است به جشن روز خورشید که انگیزه ای دیگر داشته است؛ برای یک جشن بزرگ، جشن پیروزی نیکی بر بدی، روشنی بر تاریکی و توفیق خورشید که از پنجه تاریکی رها شده و تولد می یابد.
ایرانیان در دوره ای از دوران تاریخی خود عید را از آغاز زمستان و ماه دی، یا روز خورشید و ماه خداوند و به قول بیرونی (فلان دیماه عندهم شهر الله المعظم) آغاز می کردند، و در واقع به اعتباری نوروز شان بود، چنانکه بارعام از سوی شاهان برگزار می شده و داد خواهی برابر با آنچه از آداب مشهور نوروز و مهرگان بود؛ ... انجام می شد.
گردیزی آورده است؛ اندرین روز جشن خره روز [خوره روز] بود، و این ماه دی به نزدیک مغان ماه خدای است و اول روز او را هم به نام او خوانند و این روز سخت مبارک دارند و نود روز نیز گویندش؛ که از این روز تا نوروز، نود روز باشد ( ۱۳۸۹ / ۱۹۷ به بعد) در کهن آیین زاگرس یارسان = اهل حق از هزاره های پیشین تا امروز اکثر قریب به اتفاق این آداب و رسوم همسال با روزگار، محترم و مقدس داشته و برگزار شده است.
و امروز پیشرفت تکنولوژی به یاری آن ها آمده است، اگرچه در صدا و سیما آرشیوی بدین مناسبت ها نداشته و نداریم اما قشر جوان و تحصیلکرده و معتقد به باورهای نیاکانی با خوش سلیقگی و ارتباط و آگاهی ها در ثبت و ضبط این مراسم ها اهتمام تمام دارند؛ در همین ماه های باروری زمین و آسمان در آبان و دی و بهمن مراسم آیینی باورمند آن از جمله (مرنو) در آبان ماه و (گاواره و کول) در دوازده روز مانده به آغاز بهار سلطانی که براساس تقویم محلی گرمسیری و منسوب به سلطان سهاک برزنجی بنیانگذار و مجدد آیین یاری است؛ یعنی اول بهمن ماه که به آن خواهیم پرداخت البته اندکی تفاوت در روز و تفکیک سه آیین گاواره و کول. میم بر چم یا میر برچم و آغاز بهار سلطانی به مقتضای گرمسیر و سردسیر در سلسله زاگرس وجود دارد که مربوط به حوزه جغرافیایی است که گستره ای از قصرشیرین تا هرسین و کنگاور را شامل است. شب (هشت هیشتا) که اشاره به هشت روز می باشد و هیشتا = به معنی هنوز است که عنوان مراسمی است مشابه که هنوز هشت روز به پایان زمستان کردی گرمسیری مانده است و جشن خبری برگزار می شود.
در گوران؛ کرند غرب که مرکز آیینی مراسم است گاواره و کول در دوازده روز به پایان زمستان کردی گرمسیری و اول بهار سلطانی مانده است با شکوه خاصی از دیرباز تا امروز برگزار می شود که پخت و پخش غذای نباتی از حبوبات همراه با نوای موسیقی آیینی تنبور و شبیه سازی چشم نواز گاواره و کول را به همراه دارد و برای استانی که سال‌ها ست داغ رتبه اول بیکاری کشور را به پیشانی دارد می تواند موجب رونق گردشگری و روی آوردن توریسم از اقصی نقاط جهان باشد از یاد نبریم که بعضی سالمندان و صاحب نظران برای گاواره و کول و میم برچم = میر بر چم به معانی میم = مونث محرم؛ مادر مقام؛ جانشین مادر - میر = فرمانروا _ میم بر چم یامیر برچم = مادر آبها و کشتزارها، فرمانروای آبها و کشتزارها = آناهیتا؛ را تفکیک و برای هر کدام مراسمی ویژه قائل هستند.
بهر روی مراسم امسال دی ماه ۴۰۳ به جای هیجدهم دی در ۲۵ دی ماه مصادف با تولد مولا علی ع در کرند برگزار شد.
دیگر مراسم عبادی ( قولطاس ) است که از چهارشنبه ۲۶ / ۱۰ / ۴۰۳ بیست و ششم دی ماه آغاز و تا یکشنبه ۳۰ / ۱۰ / ۴۰۳ سی ام دی ماه ادامه دارد و هرکدام فلسفه و گستره خاص خود را دارد و تو ضیح آنها در این نوشتار نمی گنجد.
اما مراسمی که روز های پایانی دی ماه = ماه خداوند برگزار می‌شود ودر روز بهمنجنه = اول بهمن جشن گرفته می شود؛ که مطابق با روز اول بهار سلطانی است و به یاسای آیینی یارسان فصل بهار منتصب به داود دیوان یا کبود سوار است.
دیگر جشن پیرشالیار که در هورامان در دهم و یازدهم بهمن ۱۴۰۳ برگزار می شود و از موضوع این نوشتار بیرون است هرچند زاگرسی است و ساختاری بسیار کهن سال دارد و ... مراسم پایانی دی ماه تا روز اول بهمن که به عید شاهی که مقصود (مولا علی ع _ سلطان سهاک برزنجی - آتش بیگ) است - و به همین سبب به عید شاهی شهرت دارد. از سوی پیروان اهل حق آتش بگی = مشعشعی برگزار می‌شود؛ از کلان خاندان های اهل حق = یارسان؛ که پیروان آنان گستره ای از ارس تا اروندرود و لرستان نیز در ایران مرکزی و شمال ایران و آذربایجان و قفقاز و آناتولی مناطقی مهم و معتبر را در بر می گیرد که با پیشینه ای روشن و مستند و تاریخی؛ اندیشه های آئینی را با حفاظت در آداب و باور پاس داشته اند و با ایمان باطنی به پیر وقت و مسندنشین سلسله آقا سیدنظام الدین مشعشعی امروز در جغرافیای علویان از موفق ترین و منظم ترین خاندان های علوی محسوب می شوند.
عید شاهی از پنجشنبه ۲۷ دی ماه = ۱۶ رجب بدین ترتیب آغاز می شود. پنجشنبه ۲۷ دی = ۱۶ رجب که در یاسای آیینی متعلق به داود دیوان است. جمعه ۲۸ دی = ۱۷ رجب متعلق به بنیامین است. شنبه ۲۹ دی = ۱۸ رجب به نام پادشاه عالم است و در این باره در کلام های اعتقادی آمده است:
ای گواهیه
پادشا ویش دان ای گواهیه
ژ لوح تا قلم، گاو تا ماهیه
هژده ی سفیدی جشن شاهیه
ترجمه:
این یک گواهی است و عهد و پیمان ازلی که به امر پادشاه عالم بنا نهاده شده است
بر لوح و قلم تا گاو و ماهی این عهد و پیمان ثبت شده است.
بعد از هیجده روز که از سر ماه نو ( آغاز ماه قمری ) سپری شود، جشن حضرت پادشاه عالم = [مولا علی ع - سلطان سهاک - آتش بگ] است. یکشنبه ۳۰ دی = ۱۹ رجب از آن پیر مو سی است و روز دوشنبه یکم بهمن = ۲۰ رجب منتسب به مصطفی و رزبار است.
این اسامی بر طبق منابع اعتقادی از قدیسین آیینی اهل حق می باشند و هرکدام تجلی یکی از قدیسان آیین ابراهیمی هستند یعنی قبول و صلح کل. روز پایانی این مراسم که یکم بهمن ماه است مصادف با بهمن گان = بهمنجنه می باشد و آن گونه که از اشارات در آثار مکتوب دوره اسلامی دریافت می شود.
جشن بهمنگان یا بهمنجنه در قرون پس از ساسانیان؛ تا پیش از حمله مغول بسیار مرسوم بوده و آداب و تشریفات آن تقریبا رواج عام داشت و در تهیه آش بهمنجنه و گیاهان دارویی و شیره و روغن و چوب های معطر و پراکندن بوی خوش اقدام می کردند که در منابع به تفصیل آمده است.
شمس الدین دمشقی درباره این جشن نوشته است: "دیگر از اعیاد ایرانیان بهمنجنه است که آن را در نخستین روز از ماه بهمن جشن می گیرند، بزرگان و پیشوایان خراسان و دیگر مردمان در آن روز فراهم می آورند و طبخ می کنند، اما در شام [دمشق] حبوبات گوناگون را در روز عاشورا می پزند. (همان ۲۰۶۰) که این سخن شمس الدین دمشقی را درمراسم گاواره و کول کرند باید جستجو کرد و ...
در دربار پادشاهان و بارگاه خلیفه گان و حضور امیران و فرمانداران، این جشن با تشریفات ویژه برگزار می شد، شاعران و خطیبان سرود برای تهنیت عید و خطبه می سرودند و می گفتند و دیگ بهمنجنه با همه تشریفات آن به هنگام نیمروز، میهمانی بزرگی برگزار می کرد؛ اشعاری که جهت تعظیم این جشن و یا تهنیت آن سروده شده، از جمله سخن منوچهری:
رسم بهمن گیر و از نو تازه کن بهمنجنه
ای درخت ملک، بارت عز ّ و بیداری تنه
اورمزد و بهمن و بهمنجنه فرخ بود
فرخت باد اورمزد و بهمن و بهمنجنه ...
در منابع اختصاصی و اعتقادی پیروان آتش بگی در باره آداب جشن شاهی آمده است: جشن شاهی سالانه پنج روز است؛ شب پانزدهم ماه قمری یارسان فقط شکرانه سبز نمایند به اسم (جا جم) است، شب شانزدهم ماه قمری به اسم داود است، باید خیر و خدمت کردار شود باهم و به نیت داود و در موقع پختن باید به عشق داود انجام گیرد، شب هفدهم باسم کامریجان = بنیامین [عیسی مسیح ع - سلمان فارسی] که شب مراد و مطلب است، شب هیجدهم به نام پادشاه عالم [مولا علی ع - سلطان سهاک - آتش بگ] هر خانواده یک من برنج، یک چارک روغن حیوانی خالص، یک خروس نیاز خیر و خدمت نمایند؛ هر خانواده فقیر و ندار باشد یک نان و یا به قدر قوه کردار نماید، یا سایر یاران قرض‌الحسنه بدهند و چنانچه از باز پرداخت ناتوان بود؛ حلال نمایند _ شب نوزدهم به نام پیر موسی است، مانند شب اول عمل می شود و شب بیستم به نام مصطفی و رزبار است، مثل شب اول انجام می‌شود، به اضافه گرده _ در روز عید شاهی اول بهمن تمام پیروان به تبریک عید و زیارت و دیدار یکدیگر می روند.
مرکز اصلی اعتقادی پیروان این نحله دیرینه سال که آتش بگی هستند در مجموعه آیینی گره بان استان کرمانشاه است که سالیانه هزاران زوار علوی از اقصی نقاط جهان دارد؛ شرح و بسط چگونگی مراسم مفصل است و پیوندها و پیوستگی ها مثنوی هفتاد من کاغذ شود.
غبار از چهره فرهنگ و آیین و باور هزاران ساله سرزمین اهورایی برگیریم و به جهان و جهانیان سیمای صلح کل و دوستی و برادری و برابری را که منش هزاران ساله نیاکان ماست؛ بنمایانیم، در همین خط سیر زاگرس و در جشن شاهی که عیدی از ژرفای تاریخ و باور است در یک کلام تجلی تمام پیام آوران همزیستی و پندار و کردار و گفتار نیک و آسایش و آرامش انسان و ترویج انسانیت سیمای بارز دارد - از موسی ع تا محمد ص - گنجینه فرهنگ زاگرس را از یاد نبریم.
عید شاهی و شادی را به تمامی پیروان نیک آیین به ویژه محضر مسندنشین مقبول حضرت آقا سیدنظام الدین مشعشعی تبریک و تهنیت می گویم. و تقارن عید قولتاس یاران اهل حق در ایران و عراق را شادباش گفته به تمامی خاندان های مربوط و محترم تبریک می‌گویم.
نظر شما